4 yếu tố hình thành văn hóa cà phê Việt Nam

Văn hóa cà phê vỉa hè của Việt Nam đã xuất hiện từ mấy chục năm từ trước, từ thời ông bà cha mẹ đã có thói quen ngồi vỉa hè uống cà phê. Lâu dần điều này đã trở thành văn hóa ở nước ta, nó được truyền từ đời này sang đời khác qua hàng chục năm vẽ đẹp ấy vẫn còn lưu dấu mãi cho đến ngày nay. Cùng Mon Roaster khám phá vẻ đẹp của văn hóa cà phê vỉa hè của Việt Nam mình nhé!

Nguồn gốc và lịch sử hình thành văn hóa cà phê Việt Nam

Bối cảnh lịch sử của văn hóa cà phê

Lịch sử văn hóa cà phê tại Việt Nam bắt đầu vào năm 1857, khi một nhà truyền giáo người Pháp mang cây cà phê Arabica đến trồng thử nghiệm tại vùng đất Hà Nam, miền Bắc Việt Nam. Nhận thấy tiềm năng lớn, người Pháp nhanh chóng mở rộng diện tích trồng trọt, đặc biệt là ở khu vực Tây Nguyên màu mỡ và có khí hậu lý tưởng.

Vào giai đoạn đầu, thức uống cà phê được xem là một biểu tượng của sự sang trọng, chỉ xuất hiện trong các quán cà phê sang trọng theo phong cách Paris hay những khách sạn lớn. Người Việt, đặc biệt là tầng lớp trung lưu và lao động, ít có cơ hội tiếp cận với thức uống này. 

Người Việt đã không sao chép hoàn toàn văn hóa uống cà phê kiểu Pháp. Thay vì sử dụng những chiếc máy pha espresso đắt tiền, một dụng cụ pha chế đơn giản nhưng hiệu quả đã ra đời của chiếc phin.

Sự ra đời của cà phê phin đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, thoát khỏi sự rập khuôn của phương Tây và tạo nên một công thức pha cà phê mang đậm dấu ấn riêng của người Việt. Từ đó, cà phê không còn là thức uống xa xỉ, mà trở thành một phần của văn hóa ẩm thực bình dân.

Văn hóa cà phê vỉa hè

Sau khi cà phê được “Việt hóa” bằng chiếc phin, một văn hóa cà phê mới đã ra đời và phát triển mạnh mẽ là cà phê vỉa hè. Cà phê vỉa hè đã trở thành một không gian cà phê độc đáo, nơi mọi người có thể ngồi lại với nhau, chia sẻ câu chuyện cuộc sống mà không cần một không gian quá trang trọng.

Cà phê vỉa hè là nơi giao thoa của mọi tầng lớp xã hội, từ người lao động, sinh viên đến các doanh nhân. Nơi đây không có rào cản về địa vị, tuổi tác. Mọi người đều bình đẳng, chỉ với một ly cà phê trên tay.

Đây là một nét văn hóa đặc trưng, phản ánh tinh thần cộng đồng, sự gần gũi và phóng khoáng của người Việt. Nó trở thành một thói quen hàng ngày, một nghi thức buổi sáng hoặc một điểm hẹn sau giờ làm việc.

Hương vị của cà phê vỉa hè chủ yếu được tạo nên từ hạt cà phê Robusta rang đậm. Với vị đắng mạnh mẽ, đậm đà, hạt Robusta đã chinh phục gu cà phê của đại đa số người Việt.

Sự kết hợp giữa vị đắng của cà phê và vị ngọt béo của sữa đặc đã tạo ra món cà phê sữa đá, một trong những thức uống nổi tiếng nhất thế giới. Quá trình nhỏ giọt chậm rãi của chiếc phin cũng trở thành một nghi thức thưởng thức, mang đến cho người uống một khoảnh khắc tĩnh tại, thư giãn giữa cuộc sống hối hả.

Văn hóa cà phê vỉa hè đã sản sinh ra một cộng đồng cà phê đặc trưng, nơi mọi người không chỉ uống cà phê mà còn trò chuyện, bàn công việc, hay chỉ đơn giản là ngồi ngắm phố phường. Nó là một nét văn hóa đặc trưng, là bản sắc của văn hóa cà phê Việt Nam, và là một phần không thể thiếu trong ký ức của nhiều thế hệ người Việt.

Giai đoạn chuyển mình của văn hóa cà phê

Sau giai đoạn cà phê vỉa hè phát triển mạnh mẽ, văn hóa cà phê tại Việt Nam bắt đầu có những bước chuyển mình đáng kể. Vào những năm 1990 và 2000, cùng với sự phát triển của kinh tế thị trường, nhiều chuỗi cà phê lớn nhỏ và các quán cà phê độc đáo đã xuất hiện, đặc biệt là ở các đô thị lớn như quán cà phê Sài Gòn và quán cà phê Hà Nội.

Ở Hà Nội, sự ra đời của món cà phê trứng đã tạo nên một hiện tượng. Vị béo ngậy của trứng được đánh bông kết hợp với vị đắng đậm của cà phê tạo nên một hương vị độc đáo, khó quên.

Tại Sài Gòn, các quán cà phê vợt hay cà phê bệt cũng trở thành một nét riêng, phản ánh sự năng động và sáng tạo của người dân nơi đây. Những quán cà phê này không chỉ là nơi bán đồ uống mà còn trở thành những không gian cà phê nghệ thuật, thu hút giới trẻ và những người có tâm hồn phóng khoáng.

Cùng với sự sáng tạo trong pha chế, nhận thức của người tiêu dùng về chất lượng cà phê cũng dần thay đổi. Thị trường cà phê không chỉ còn xoay quanh những sản phẩm rang tẩm hương liệu, mà đã bắt đầu chú trọng hơn vào cà phê rang xay nguyên chất.

Nhu cầu về một ly cà phê sạch, không tạp chất ngày càng tăng cao, mở đường cho sự phát triển của cà phê nguyên bản và cà phê thủ công. Sự thay đổi này được thúc đẩy bởi một thế hệ người yêu cà phê mới, những người muốn khám phá hương vị cà phê một cách chân thực nhất.

Làn sóng hiện đại của văn hóa cà phê

Vào cuối những năm 2000, Việt Nam bắt đầu tiếp nhận làn sóng thứ ba của cà phê thế giới, làn sóng tập trung vào chất lượng, nguồn gốc và tính bền vững. Đây là giai đoạn bùng nổ của specialty coffee tại Việt Nam.

Cà phê đặc sản không chỉ là một sản phẩm, mà là một quy trình từ nông trại đến tách cà phê cuối cùng. Nó chú trọng vào việc kiểm soát từng khâu: từ việc trồng trọt theo phương pháp cà phê bền vững và cà phê hữu cơ, đến thu hái, sơ chế, rang xay và pha chế một cách tỉ mỉ. 

Sự ra đời của specialty coffee đã thay đổi hoàn toàn gu cà phê của một bộ phận người tiêu dùng. Thay vì chỉ tìm kiếm vị đắng, họ bắt đầu học cách cảm nhận những tầng hương vị phức tạp hơn, từ vị chua thanh của trái cây, hương hoa dịu dàng, đến vị ngọt tự nhiên.

Người rang cà phê không còn đơn thuần là một người thợ mà trở thành một nghệ nhân, một nhà khoa học, có nhiệm vụ tìm ra hồ sơ rang phù hợp nhất để làm nổi bật hương vị tự nhiên của hạt. Barista cũng trở thành một nghề nghiệp được tôn trọng, với kiến thức sâu rộng về phương pháp pha cà phê và khả năng tạo ra những ly cà phê hoàn hảo.

Cùng với sự phát triển của cà phê thủ công, một cộng đồng cà phê sôi động và đam mê đã được hình thành. Các lễ hội cà phê, sự kiện cà phê, và các cuộc thi Barista chuyên nghiệp được tổ chức thường xuyên, giúp nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về giá trị của cà phê sạch, cà phê chất lượng cao.

Tương lai của văn hóa cà phê

Ngày nay, văn hóa cà phê Việt Nam đang ở một vị trí độc đáo, nơi truyền thống và hiện đại cùng tồn tại và phát triển song song. Bạn có thể dễ dàng tìm thấy một quán cà phê vỉa hè giản dị bên cạnh một quán specialty coffee sang trọng. 

Tương lai của văn hóa cà phê Việt Nam hứa hẹn sẽ còn nhiều sự phát triển thú vị. Các xu hướng như cà phê bền vững, cà phê hữu cơ sẽ ngày càng được quan tâm, khi người tiêu dùng không chỉ quan tâm đến hương vị mà còn đến các yếu tố xã hội và môi trường. 

Tuy nhiên, dù có những thay đổi, cốt lõi của văn hóa cà phê Việt Nam vẫn sẽ là sự kết nối. Sự kết nối giữa con người với con người, giữa người nông dân với người yêu cà phê, và giữa truyền thống với hiện đại.

Đó là sự giao thoa hài hòa, tạo nên một bản sắc riêng không thể nhầm lẫn. Từ một gánh hàng rong vỉa hè đến một quầy bar sang trọng, mỗi tách cà phê đều mang trong mình một câu chuyện, một phần của lịch sử, và một phần của văn hóa cà phê Việt Nam.

Xem thêm bài viết liên quan: Cà phê vỉa hè và nét văn hóa không thể thiếu trong đời sống đô thị Việt Nam

4 yếu tố ảnh hưởng đến văn hóa cà phê Việt Nam

Văn hóa cà phê Việt Nam không chỉ là một thói quen thưởng thức đồ uống, mà còn là tấm gương phản chiếu lịch sử, địa lý, kinh tế và đặc trưng xã hội của một dân tộc. Từ những gánh hàng rong ven đường đến những quán cà phê sang trọng, mỗi ly cà phê đều kể một câu chuyện riêng về sự kết hợp độc đáo giữa truyền thống và hiện đại. 

Yếu tố địa lý và tự nhiên ảnh hưởng đến văn hóa cà phê

Yếu tố địa lý và tự nhiên đã ban tặng cho Việt Nam một lợi thế tuyệt vời để trở thành một cường quốc cà phê. Vùng đất bazan màu mỡ và khí hậu ôn hòa ở Tây Nguyên là môi trường hoàn hảo cho sự phát triển của cây cà phê, đặc biệt là cà phê Robusta – loại hạt chiếm phần lớn sản lượng cà phê của Việt Nam.

Robusta có vị đắng đậm, mạnh mẽ, hàm lượng cafein cao, phù hợp với sở thích của người Việt. Đây cũng là loại hạt dễ rang xay và chế biến, cho phép các cơ sở sản xuất cà phê với quy mô lớn, từ đó giảm giá thành sản phẩm. 

Tuy nhiên, không chỉ có Robusta, các vùng đất cao hơn như Đà Lạt, Cầu Đất cũng là nơi trồng cà phê Arabica với chất lượng cao, mang hương vị chua thanh, phức tạp. Sự đa dạng về địa lý cho phép Việt Nam sản xuất cả hai loại cà phê phổ biến nhất thế giới, tạo điều kiện cho sự phát triển của cả cà phê truyền thống và trào lưu specialty coffee. 

Yếu tố kinh tế ảnh hưởng đến văn hóa cà phê

Văn hóa cà phê Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các yếu tố kinh tế, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển đổi từ kinh tế tập trung sang kinh tế thị trường. Cà phê từ một mặt hàng nông sản đã trở thành một sản phẩm có giá trị gia tăng cao, với sự xuất hiện của các chuỗi cà phê lớn nhỏ và các mô hình kinh doanh đa dạng.

Chi phí sản xuất và giá thành cà phê tại Việt Nam tương đối thấp, giúp mọi người đều có thể tiếp cận được. Điều này tạo điều kiện cho cà phê vỉa hè phát triển mạnh mẽ, trở thành một mô hình kinh doanh hiệu quả, với chi phí đầu tư ban đầu thấp nhưng thu hút lượng khách hàng lớn. 

Ngày nay, sự phát triển kinh tế và mức sống ngày càng tăng đã thúc đẩy sự chuyển dịch trong thị trường cà phê. Người tiêu dùng không chỉ tìm kiếm một ly cà phê đơn thuần mà còn tìm kiếm một trải nghiệm, một gu cà phê tinh tế hơn.

Điều này đã tạo ra một làn sóng mới, thúc đẩy sự ra đời của các quán cà phê đặc sản, nơi người rang cà phê và barista trở thành những nghệ nhân, nơi mỗi ly cà phê không chỉ là thức uống mà còn là một tác phẩm nghệ thuật. Cùng với đó, cà phê rang xay và cà phê hữu cơ cũng ngày càng được ưa chuộng, phản ánh xu hướng tiêu dùng thông minh và có trách nhiệm.

Yếu tố xã hội và văn hóa ảnh hưởng đến văn hóa cà phê

Các yếu tố xã hội và văn hóa đóng vai trò như chất keo, gắn kết cà phê vào đời sống thường nhật của người Việt. Cà phê không chỉ là đồ uống giúp tỉnh táo mà còn là công cụ để kết nối con người.

Cà phê vỉa hè đã trở thành một không gian cà phê đặc trưng, nơi mọi người có thể ngồi hàng giờ để trò chuyện, bàn công việc hay đơn giản là ngắm nhìn phố phường. Nơi đây không có sự phân biệt giàu nghèo, tuổi tác hay địa vị, mọi người đều bình đẳng và thân thiện.

Văn hóa cà phê Việt Nam còn thể hiện rõ trong sự sáng tạo không ngừng nghỉ. Từ ly cà phê sữa đá huyền thoại đến cà phê trứng béo ngậy của Hà Nội, hay sự kết hợp độc đáo với dừa, chuối…

Đó là một phần của lối sống, một cách để tận hưởng cuộc sống và thể hiện sự kết nối với quá khứ. Trong bối cảnh hiện đại, cà phê thủ công và các lễ hội cà phê đã tạo ra một cộng đồng cà phê sôi động, nơi những người yêu cà phê có thể chia sẻ đam mê và kiến thức, từ đó phát triển cà phê Việt Nam vươn xa hơn trên thị trường quốc tế.

Yếu tố giao thoa văn hóa ảnh hưởng đến văn hóa cà phê

Trong quá trình hội nhập, văn hóa cà phê Việt Nam đã chứng kiến sự giao thoa mạnh mẽ với các nền văn hóa khác trên thế giới. Dù có một di sản cà phê truyền thống vững chắc, người Việt vẫn rất cởi mở trong việc tiếp nhận những xu hướng mới.

Làn sóng specialty coffee từ các quốc gia phương Tây đã du nhập vào Việt Nam, mang theo những kiến thức và tiêu chuẩn mới về chất lượng hạt, quy trình rang xay và pha chế. Các người rang cà phê và barista chuyên nghiệp đã học hỏi và áp dụng những kỹ thuật hiện đại, từ Pour Over, Syphon đến Espresso.

Sự giao thoa này cũng thúc đẩy việc phát triển cà phê bền vững và cà phê hữu cơ, hướng đến một nền nông nghiệp cà phê có trách nhiệm hơn. Chính sự cởi mở và sáng tạo này đã giúp văn hóa cà phê Việt Nam không ngừng đổi mới, luôn có một vị trí vững chắc trong lòng người Việt và bạn bè quốc tế.

Kết luận

Văn hóa cà phê tại Việt Nam rất đa dạng và phong phú, từ Hà Nội vào thành phố Hồ Chí Minh đã là những nét đặc trưng khác nhau. Một ly cà phê ngon sẽ cho bạn một trải nghiệm văn hóa một cách trọn vẹn, để làm được điều đó đầu tiên máy rang cà phê phải chất lượng mới cho ra được những mẻ rang đều và chất lượng.

Ngoài ra bạn có thể tham khảo thêm về các dòng máy rang cà phê mini, máy rang cà phê cầm tay, máy rang cà phê từ 3kg đến 120kg, máy rang cà phê bằng gas, máy rang cà phê bằng điện,….